یکی از قسمت های جذاب در اقتصاد (بازار انحصاری) می باشد. اگر شما جزو آن دسته افرادی هستید که به دنیای اقتصاد و سرمایه گذاری علاقه مندید و قصد دارید به خوبی آن را بفهمید، باید مفهوم (بازار انحصاری) را به خوبی درک کنید. در ادامه می خواهیم در مورد این موضوع بیشتر بیاموزیم.

احتمالا تا به حال عبارت ( بازار انحصار کامل ) یا Monopoly را شنیده اید. در این نوع بازار، کالا یا خدمات فقط به کمک یک عرضه کننده در اختیار افراد قرار می گیرد. ولی به طور کلی، برای اینکه یک بازار به بازار کامل مبدل شود، شرط دیگری هم وجود دارد و آن شرط وجود مانع های سیاسی و اقتصادی به منظور پیشگیری از وارد شدن عرضه کننده های جدید به بازی می باشد. این شرط باعث می شود که عرضه کننده یگانه، همه چیز را تحت کنترل داشته باشد.

( در مقاله بازار دو طرفه میتوانید از مزایا و معایب بازار دو طرفه و همین طور از انواع آن اطلاعات بیشتری کسب کنید)

ویژگی های بازار انحصاری:

برای اینکه با چگونگی بازار انحصاری آشنا شویم، باید ویژگی های آن ها را به خوبی بشناسیم. پس به بررسی چند مورد از آن می پردازیم.

• سر به فلک کشیدن: تعیین قیمت بازار انحصاری، به عهده عرضه کنندگان می باشد. او تنها کسی است که توانایی معین کردن قانون را برای محصولش دارد و این امکان در هر زمانی برای او فراهم است که آن را به هر شخصی که دوست دارد به فروش برساند یا به طور رایگان به کسی بدهد.

عرضه کننده های بازار انحصاری به دلیل نداشتن رقیب در این ماجرا، به آسانی قیمت را برای خریدار ها، بالا و پایین می کنند.

• قدرت تعیین قیمت تنها به دست عرضه کننده اصلی می باشد: عرضه کننده اصلی تنها فردی است که توانایی بیان قیمت نهایی کالا یا خدمت مورد نظر را دارد. خریداران این بازار، هر چه قدر هم تعداد زیادی داشته باشند، نمی توانند عرضه کننده را برای پیروی از یک روند خاص در قیمت ها، مجبور کنند.
• برای جلوگیری از وارد شدن عرضه کننده جدید به بازار، موانع زیادی ایجاد می شود: زمانی که یک بازار به شکل انحصاری به دست یک عرضه کننده قرار می گیرد، یک سری از موانع، قوانین، سیاست ها و بازی ها بین خود و عرضه کننده جدید ایجاد می کند، تا هیچ عرضه کننده جدیدی، فکر ورود به این بازار را نداشته باشد.
• پایین بودن کیفیت از حد انتظار و رشد حقیقی: در بازار انحصاری، ما فقط با یک عرضه کننده، مراوده داریم. در واقع او هیچ رقیبی ندارد. به همین علت، هیچ ترسی درمورد مشکلاتی مثل: از بین رفتن چهره ی برند، اعتراض های مردمی و شکایت هایی که در برابر کیفیت آن می شود را در دل خود راه نمی دهد.

او از این قضیه آگاه است که در سخت ترین وضعیت هم، دولت با سیاست ها و قانون هایش، کاملا از او حمایت می کند. به همین دلیل است که کیفیت را تا جایی که ممکن است، پایین نگه می دارد یا در بهترین  و منصفانه ترین حالت، برای بهبود کیفیت خود، اقدامی نخواهد کرد.

زیرا تفکر او این است که: من تنها کسی هستم که به عنوان عرضه کننده در بازار فعالیت دارم و خریداران باید از من کالا یا خدمات بگیرند. پس، دیگران باید با تمام شرایط من کنار بیایند! حتی اگر محصولات و خدماتی که ارائه می دهم، بی کیفیت باشد.

دلیل ایجاد بازار انحصاری چیست؟

به دلیل به وجود آمدنمشکلات زیاد در اقتصاد، بازار های انحصاری شکل می گیرد. در ادامه می خواهیم یک سری از مشکلات اقتصادی را بررسی کنیم:

بعضی از بازار ها مانند (صنعت خودروسازی ایران) به دلایل سیاسی و قوانینی که وجود دارد، از سمت نمایندگان مردم، فقط به صورتی سود دهی تمام و کمال دارند که بدون رقابت با بازار های خارجی و جهانی، محصولات بی کیفیت برای مردم ایران، تولید کنند. حجم سرمایه و حمایت های قانونی-سیاسی که از این شرایط به دست می آید، به قدری بالا است که هیچ شرکت داخلی، توانایی آن را ندارد که با این شرکت، رقابت کند.

همچنین، با توجه به اینکه شرایط ورود خودرو های خارجی به داخل ایران بسیار سخت و گاهی ناممکن است و به دلیل تحریم هایی که برای کشورمان ایران از سوی دولت های خارجی وجود دارد، هیچ شرکت قدرتمند خارجی نیز نمی تواند در ایران قدرتی داشته باشد. بنابراین، در داخل کشور، هیچ شرکت خصوصی به خودش این سختی را نمی دهد که بتواند در برابر شرکتی که حمایت دولت و قانون را دارد، سودای رقابت و پیروزی را در سر بپروراند.

پیشرفت از نظر فنی:

یکی از کلید های اساسی در بازار انحصاری این است که شرکت عرضه کننده از لحاظ پیشرفت داخلی، فنی و تولید دانش، از رقیب های دیگر خود، پیشی بگیرد. در واقع، اگر به نوع اداره ی کسب و کار ها در خارج از کشور توجه نکنیم، یعنی جایی که هر کس بخاطر شایستگی خود در جای مناسب کار می کند و (این مورد برای آن ها، معیاری برای پیشرفت محسوب می شود)، قضیه ی وجود (پیشرفت فنی) برای مبدل شدن به یک  انحصارگر در بازار محصول یا خدمات خاص در داخل کشورمان ایران، هیچ معنایی نخواهد داشت.

همانطور که هر روز داریم این موضوع را حس می کنیم و می بینیم، افراد قدرتمند بدون اینکه شایستگی یا دانش خاصی داشته باشند، توانایی این را دارند که در مدت کوتاهی، به یک انحصارگر در یک بازار خاص، مبدل شوند و این موفقیت را بدون هیچ تلاشی برای پیشرفت، کسب کنند.

عدم وجود کالای جانشین برای کالا یا خدمات مورد نظر:

به غیر از دلایل سیاسی، یکی دیگر از اساسی ترین دلایل به وجو آمدن بازار انحصاری، نبود جایگزین مناسب برای کالا یا خدمات مورد نظر می باشد.

منابع طبیعی در اختیار یک عرضه کننده:

تامین مواد اولیه یکی از مهم ترین شرایطی است که می تواند تاثیر خیلی زیادی در بازار های اقتصادی داشته باشد. زمانی که اقتصاد دچار مشکل باشد، بهترین و اصلی ترین محصولات در اختیار عرضه کننده ای است که دولت از او حمایت می کند. تهیه مواد اولیه در صنعت یا خدمات، وابسته به دسترسی آسان به منابع طبیعی می باشد و این منابع به صورت تمام و کمال در اختیار عرضه کنندگان است. در نتیجه آن ها از نعمت خیلی ارزشمندی برخوردار هستند که هیچ عرضه کننده دیگری نمی تواند فکر پیشی گیری از آن ها را داشته باشد.

حمایت های قانونی و اساسی:

حتی اگر عرضه کننده ها در بازار انحصاری، از سوی دولت نباشند، باج زیادی به دولت ها می دهند. به همین علت، در بین افراد دولتی بسیار قابل احترام و ارزشمند به حساب می آیند و اگر کوچک ترین انتقادی به عرضه کننده ها شود یا از نوع ارائه خدمات و محصولاتشان ایراد گرفته شود، دولت ها و مقام های سیاسی، برخوردی جدی و سخت خواهند داشت.

انواع انحصار در بازار ها:

انحصار در بازار های مختلف، محدودیت خاصی ندارد و انواع گوناگونی دارد. دیر اینجا می خواهیم با یک سری از این انحصار ها آشنا شویم:

• انحصار قانونی:

(Legal Monopoly) یا (انحصار قانونی) به شرایطی می گوییم که دولت یک کشور، به شکل عمدی، کل اختیارات دریافت، ارائه و فروش یک نوع خاص از خدمات یا کالا را به یک شرکت خاص بسپارد.

در نتیجه، فقط این شرکت حق قانونی این کار را داراست. اگر شرکت دیگری قصد داشته باشد این کار را انجام دهد، به شکل قانونی با او برخورد می شود. نمونه های زیادی از این موارد در کشور ایران وجود دارد.

مثلا در بخش خدمات اینترنت، فقط یک شرکت در ایران مجوز ارائه اینترنت را دارد و نام آن (شرکت ارتباطات زیر ساخت) است.

• انحصار دولتی: بازار انحصار دولتی یا (Governmental Monopoly) نوعی از بازار است که دولت ها آن را به انحصار درآوردند. در این نوع انحصار، دولت ها به کمک قانون هایی که موجود استیا حتی به منظور تصویب قوانین جدید، از کل قدرت خود برای در انحصار گیری یک کالا یا خدمت بهره می گیرند.

یکی از مثال های واضح در این مورد، (صنعت نفت و گاز) است. این صنعت بصورت تمام و کمال در دست یک سرکت دولتی می باشد و قانون این مجوز را نمی دهد که مانند کشور های دیگر، شرکت های خصوصی هم به این صنعت ورود پیدا کنند. زیرا اساس نفت در ایران، ملی نمی باشد.

• انحصار طبیعی: بعضی اوقات، مسئله خاصی در ایجاد بازار انحصاری نیست. در این حالت، دلایل طبیعی برای انحصار وجود دارد. مثلا، یک محصول به حدی خاص است که فقط تولید زیاد آن، به کمک ورود سرمایه ای عظیم، امکان پذیر و به صرفه خواهد بود. در چنین حالتی، افراد دیگر اگر قصد داشته باشند که در این بازار فعالیتی کنند، ضروری است که سرمایه ای به همان مقدار یا کمی بیشتر را در این زمینه صرف کند. به همین علت، بیشتر کشور ها ترجیح می دهند که در این میدان ورود پیدا نکنند. در این زمینه می توانیم به بازار های خاصی مثل (شرکت های تولید برق و تامین آب شهری) و (شرکت های ساخت شبکه ارتباطی مانند لوله های آب و گاز) اشاره کنیم. در واقع، اکثر شرکت هایی که در حال ارائه خدمات عمومی هستند، جزو بازار انحصاری طبیعی یا (Natural Monopoly) می باشند.
• انحصار دو جانبه: بازار انحصار دو جانبه یا (Dupoly Monopoly)، شرایطی است که در آن یک محصول یا خدمت، تنها به عهده دو عرضه کننده قدرتمند قرار دارد. اگر عرضه کنندگان دیگری هم در این بازار حضور داشته باشند، سهم خیلی کوچکی دارند در حدی که اصلا دیده نخواهد شد. به طور مثال (ویزا کارت) و (مستر کارت)، نمونه ای است که در بازار کارت های اعتباری، قابل مشاهده می باشد.
• انحصار چند گانه: بازار انحصاری چند جانبه (Oligopoly Monopoly)، کمی شبیه به بازار انحصاری دو جانبه می باشد. تفاوت آن ها در این است که این دفعه، به جای دو عرضه کننده، چند عرضه کننده فعالیت دارند. در این مورد می توان به چند شرکت قوی صنعت موبایل مثل (سامسونگ)، (اپل)، (هواوی) و … اشاره کرد. نمونه این انحصار در کشور ما، اپراتور های (همراه اول)، (ایرانسل) و رایتل می باشند.

آشنایی با بازار رقابتی و بازار انحصاری:

برای اینکه اساس بازار انحصاری را درک کنیم، بهتر است معنای بازار رقابتی را در کنیم. زیرا بازار انحصاری و بازار رقابتی، دو سر یک جریان می باشند. پیش از هر چیزی باید از این موضوع آگاه باشیم که در جهان حقیقی، (بازار رقابتی کامل) و (بازار انحصاری کامل) موجودیت ندارد.

بازار ها همواره مقداری از هر دو سر انحصار و رقابت را با خود به همراه دارند. اما به دلیل اینکه علم اقتصاد با حقایق زندگی، مردم و احساسات آن ها، هیچ ارتباط خوشایندی ندارد، وجود چنین بازار هایی، بسیار نرمال است .

بازار رقابت کامل یا (Perfect Competition) زمانی ایجاد شد که عرضه کننده های زیادی برای فروش یک نوع کالای خاص یا خدمات، در یک بازار حضور داشته باشند. برای موفقیت و حیات در این بازار، ضروری است که جدیت و سخت کوشی خود را برای رقبا، نمایان کنند. یعنی این امکان وجود ندارد که بدون هیچ مشکلی از این شرایط عبور کنند.

ویژگی های بازار رقابتی:

همواره خریدار و فروشنده برای کالاها و خدمات در این بازار موجود هستند. نکته اساسی این است که خریداران و فروشنده ها بر سر معامله در یک قیمت خاص، توافق دارند. زیرا اگر فروشنده ها یا عرضه کننده ها به شکل پنهانی (جنگ قیمت) ایجاد کرده باشند، در ظاهر و مقابل خریدار، بر قیمتی که پیروز شده اند، به نتیجه می رسند.

تفاوتی که بازار رقابت کامل با بازار انحصاری دارد این است که، هر عرضه کننده ای در بازار رقابت کامل می تواند از هر جای جهان، محصول خود را به بازار وارد کند. زیرا شرایطی به اسم (تحریم) یا (محدودیت) تعریف نشده است. پس، این بازار به چشم کشور هایی مانند ما، تخیلی به نظر می رسد.

از ویژگی های شگفت انگیز بازار رقابت کامل، این است که اطلاعات مفید و بی انتهایی در اختیار عرضه کننده است. یعنی، تمام افرادی که در بازار خاضرند، چه خریدار و چه عرضه کننده، از کل اطلاعات قیمتی، روش ها و استراتژی هایی که وجود دارد، آگاه هستند. شفافیت در اطلاعات، دلیلی است برای ادامه این بازار و انگیزه دیگر عرضه کننده ها در این میدان است.

در بازار رقابتی تنها یک نوع محصول یا خدمت در اختیار خریداران قرار گرفته نمی شود. دلیل اینکه تعداد عرضه کننده های این محصول یا خدمت در این بازار بالا است، پس هیچ وقت این محصول با چیزی مثل (کمبود) مواجه نمی شود. اگر یک فروشنده از این بازار خارج شود، سریعا فروشنده دیگری جای او را می گیرد.

یکی از نشانه هایی که در بازار رقابتی کامل وجود دارد، صفر بودن هزینه حمل و نقل است. اگر در محاسبات قیمت محصول، در پایان هزینه حمل و نقل از صفر بیشتر شود، نتیجه نهایی روی قیمت، دیده خواهد شد.

رقابت زمانی معنا دارد که در بازار فردی به برای دیگران زورگویی نکند، قوانین عجیب و غریب به تصویب نرسد، کسی اقتصاد را دست کاری نکند، تحریم، تهدید یا سهمی خاص برای افرادی، فراهم نباشد. فقط به همین علت است که بازار به شکلی طبیعی و اصولی به حرکت خود ادامه می دهد.

به خاطر وجود تعداد زیاد عرضه کننده و خریدار در بازار رقابتی، قیمت به شکلی ناگهانی و غیر قابل پیشبینی، تغییر نمی کند و به صورت طبیعی، آرام و نرمال، این تغییرات اجرایی می شود.

افرادی که در این بازار فعال هستند، از این موضوع آگاه هستند که در طی مدت طولانی، سودی که از این فعالیت اقتصادی کسب می شود، چیزی در حدود صفر خواهد بود!

این شرایط تا زمانی عادی است که سود شرکت، به زیر نمودار و عدد منفی نرسیده باشد. اگر سود یک شرکت در مدت طولانی منفی باقی بماند، ان شرکت باید از ادامه فعالیت خود پرهیز کند.

بازار رقابت انحصاری چگونه است؟

در بازار انحصاری و بازار رقابتی، عرضه کننده تنها بر ارائه یک نوع کالا یا خدمات تمرکز دارد ولی در بازار رقابت انحصاری، ما با چند نوع کالا و خدمات که شباهتی به یکدیگر ندارند، مواجه می شویم. در چنین حالتی، هر فروشنده که به ارائه کالا یا خدمات ویژه و غیر تکراری بپردازد، نوعی عرضه کننده انحصاری برای آن کالا یا خدمت، به حساب می آید. در چنین بازاری، محصولات و خدمات مشابه هم موجود است که می تواند جایگزین یک محصول خاص بشود.بهترین مثال برای این بازار (آرایش و پیرایش)، (نقاشی حرفه ای) و هر نوع کاری که در عین انحصاری بودن، در حال رقابت با عرضه کننده های زیادی باشد.

کلام پایانی:

در این مقاله متوجه شدیم که بازار انحصاری جای است که یک نوع کالا یا خدمت به کمک یک عرضه کننده یا فروشنده ارائه خواهد شد و از ویژگی های آن می توان به بالا بودن سود، قدرت تعیین قیمت، وجود دست انداز های قانونی و سیاسی برای ورود عرضه کننده های جدید و پایین بودن کیفیت کالا یا خدمات، از ویژگی های بازار انحصاری کامل می باشد.

جهت ورود و ثبت نام در صرافی بینگ ایکس کلیک کنید